Seyahatname veya Evliya Çelebi Seyahatnamesi olarak adlandırılan eser, Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda gezi yazılarından oluşan on ciltli bir kitaptır. Kitapta Trabzon'la ilgili dikkat çeken bilgiler de yer almaktadır. Bu bilgilerden biri de Kanuni Sultan Süleyman Dönemi'ndeki Trabzon'a ilişkidir. İşte Evliya Çelebi'nin anlatımıyla Kanuni Sultan Süleyman dönemindeki Trabzon.
EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNDEN KANUNÎ DÖNEMİ TRABZON
"Şehzade Süleyman Trabzon'da doğup orada yetişti. Bu Trabzon, Osman Oğullarından dört padişaha taht şehri olmuş eski bir şehirdir. Süleyman Han 926 tarihinde padişah olunca, anasını Trabzon'a göndererek bu şehri tamir ve Batum sancağını da ilhak ederek ayrı bir eyâlet yapmıştır. İki tuğlu mirmiranlıktır. Dördüncü Murad ve İbrahim Han zamanlarında birçok vezirlere tuğlu olarak ihsân olundu. Paşasının, Padişah tarafından - Süleyman Han Kanunu gereğince - 30.000 hası vardır. Sancağında on bir subaşısı vardır. Senelik adalet üzere on dokuz bin kuruşluk sayılı cevizi var. Zulmederek alınsa, senelik otuz bin kuruş tutar.
EYALET BEŞ SANCAKTAN OLUŞUYOR
Eyalet beş sancaktır. Çatha, Aşağı Batum, Yukarı Batum, Günye, Trabzon Sancaklarıdır ki paşa Trabzon'da oturur. Kanun üzere tımar defterdarı, defter kethüdası, defter emini, çavuşlar kethüdası çavuşlar emini, timar defterdarı vardır. İki Batum livası timar defterdarı hâsı 40299; Trabzon livâsı zeâmeti 43, timar 226; Batum livası zeâmeti 13, timarı 72'dir... Kanun üzere, cebelilerden 1800 namlı askeri vardır. Paşanın Cebelileri ise bin yiğittir. Alay beyisi, Çeribaşısı ve yüzbaşıları ile birlikte hepsi üç bin silahlı asker olur.
Sefer sırasında bütün asker pür silah, paşa sancağı ve alay beyisi bayrağı altında toplanmak şartıyle mâmûr köyleri vardır. Mevcut olmayan askerin zeâmeti başkasına verilir."
